Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước vĩ đại, Truông Bồn
thuộc xã Mỹ Sơn, huyện Đô Lương, tỉnh Nghệ An đã trở thành "địa chỉ đỏ",
mảnh đất thiêng liêng, là biểu tượng sáng ngời của chủ nghĩa anh hùng
cách mạng trong cuộc chiến đấu chống giặc ngoại xâm. Chứng tích Truông
Bồn ghi dấu tội ác dã man của kẻ thù và những chiến công oanh liệt của
sức mạnh tổng hợp quân và dân ta, của các cán bộ, chiến sỹ thanh niên
xung phong dũng cảm, mưu trí và lòng quả cảm "Tim có thể ngừng đập,
nhưng đường không thể tắc" giữ vững mạch máu giao thông chi viện cho
tiền tuyến lớn. Truông Bồn đã đi vào lịch sử như một bản anh hùng ca về
quyết tâm sắt đá "Tất cả vì miền Nam ruột thịt", "Vì độc lập tự do thống
nhất Tổ quốc", "Vì nghĩa vụ quốc tế cao cả".
C317 đang san lấp hố bom tại Truông BồnTrọng điểm Truông Bồn có chiều
dài 5 km nằm trên tuyến đường 15 A hay còn gọi là đường 30, trong thời
kỳ kháng chiến chống Mỹ có vị trí chiến lược đặc biệt quan trọng, là nơi
duy nhất nối các huyết mạch giao thông: mốc số 0, đường Quốc lộ l A,
đường 7, đường 34 để chi viện nhân tài, vật lực của hậu phương lớn miền
Bắc với tiền tuyến miền Nam. Cung đường qua Truông Bồn có địa hình hết
sức phức tạp, lầy, hẹp và dốc, phải qua cả một dãy núi đồi liên kết với
nhau xen kẽ thung sâu. Từ cầu Om đến đầu Truông là dốc U Bò, Ở giữa có
khe Vực Chỏng và điểm cuối Truông là dốc Kỳ Lợn. Năm 1968 là năm khốc
liệt nhất của cuộc kháng chiến chống Mỹ, sau tổng tiến công và nổi dậy
tết Mậu Thân của quân và dân ta. Bị thất bại lớn ở các chiến trường,
địch chuyển kế hoạch từ ném bom không hạn chế sang ném bom hạn chế, tập
trung sức mạnh không quân, hải quân đánh phá ác liệt 4 tỉnh thuộc khu IV
(cũ). Địch phát hiện ra Truông Bồn là yết hầu vận tải ở mặt đất nên
chúng không tiếc bom đạn hủy diệt, hầu như trên vùng trời Đô Lương liên
tục có máy bay do thám quần lượn, với 5.000 lượt máy bay Mỹ xuất kích từ
căn cứ quân sự Utapao và Cò Rạt (Thái Lan) và đảo Wusam (Philippin) tới
đánh phá, ngày cao điểm không quân Mỹ đánh phá lên tới 131 lần. Suốt
ngày đêm không lúc nào Truông Bồn ngớt tiếng bom đạn. Để phá hủy tuyến
đường và phát quang khu vực Truông Bồn nhằm phát hiện các mục tiêu, địch
dùng nhiều thủ đoạn đánh phá khác nhau, có khi chúng dùng máy bay do
thám chỉ điểm đánh từng đợt, có khi tập trung lực lượng đánh ồ ạt, dai
dẳng... Ban ngày chúng tập trung đánh chặn các lối ra vào, ban đêm thả
pháo sáng, tập kích các lực ứng cứu đường và đoàn xe vận tải của ta.
Trong tổng số 18.936 quả bom các loại, tên lửa và rốc két kẻ thù trút
xuống khu vực này thì phần lớn chúng ném vào trọng điểm Truông Bồn. Số
lượng, chủng loại bom đạn cũng có sự khác nhau, vừa dùng bom phá, bom
Napan, bom Lân tinh, bom phát quang, chúng vừa ném bom sát thương, bom
bi xen với bom nổ chậm, bom từ trường... sát hại lực lượng TNXP, bộ đội,
dân quân và gây khó khăn, phức tạp cho ta trong công tác bảo vệ, sửa
chữa tuyến đường. Bom đạn của địch đã làm cho vùng Truông Bồn vốn xanh
tươi trù phú trở thành một bãi trắng hoang tàn, hàng ngàn héc ta rừng bị
tiêu hủy, 211 làng dọc tuyến đường 15 A bị tàn phá; hàng trăm chiếc xe Ô
tô chở hàng và hàng trăm khẩu pháo của bộ đội ta bị trúng bom bốc cháy,
hơn 1.240 cán bộ, chiến sỹ bộ đội, dân quân tự vệ, TNXP, công nhân
ngành giao thông hy sinh, trong đó có 372 chiến sỹ TNXP; xã Mỹ Sơn và xã
Nhân Sơn, huyện Đô Lương có trên 100 người chết và bị thương.
Trước tội ác của kẻ thù, để bảo vệ vị trí chiến lược quan trọng của
Truông Bồn, Tỉnh ủy, ủy ban hành chính tỉnh Nghệ An tập trung lãnh đạo,
chỉ đạo các ngành, các địa phương huy động lực lượng dồn sức cho Truông
Bồn giữ vững mạch máu giao thông. Lực lượng chiến đấu gồm: Binh trạm 1
đơn vị vận tải, tiểu đoàn 1 công binh, bộ đội công binh D30 quân khu 4,
đại đội công binh 27; tiểu đoàn 67 tên lửa thuộc trung đoàn tên lửa 278,
tiểu đoàn 72 tên lửa thuộc trung đoàn 236, trung đoàn phòng không 222; 4
tiểu đoàn pháo 37 ly, pháo 12,7 ly của bộ đội dân quân tự vệ, trung
đoàn 224 và trung đoàn 232 pháo cao xạ, hạt giao thông 10, tự vệ Bưu
điện Đô Lương; các đơn vị thanh niên xung phong: 304, 307, 316, 317,
318, 327, 332, 340 và lực tượng dân quân, nhân dân địa phương; các tổ
quan sát, đếm bom, cắm tiêu, tổ rà phá bom mìn, bộ phận ứng cứu đường
cùng mạng lưới thông tin liên lạc, lực lượng điều hành phương tiện giao
thông, giữ gìn trật tự an ninh khu vực Truông Bồn được hình thành. Chúng
ta đã bắn rơi 400 máy bay Mỹ, trong đó có 86 chiếc rơi tại chỗ, bắt
sống 01 giặc lái; rà phá hàng ngàn quả bom nổ chậm các loại. Quân và dân
đã góp 2 triệu ngày công, đào đắp hàng triệu mét khối đất đá, đưa
94.000 lượt xe cơ giới qua Truông an toàn, vận chuyển và giải toả hơn 1
triệu tấn hàng; đào đắp hàng chục km đường xế đi cầu phao, đào hàng trăm
hầm chữ A, hàng ngàn mét hào giao thông; cung cấp hàng vạn cây phi lao,
cọc tre và các loại gỗ chống lầy, làm cầu cho xe qua; huy động 4.500 xe
đạp thồ, 4.500 xe ba gác, 4.500 xe trâu bò, 900 xe cút kít chở hàng ra
tiền tuyến.
Trong cuộc chiến khốc liệt này, tất cả các lực lượng đã chiến đấu
kiên cường, mưu trí, dũng cảm. Truông Bồn đã trở thành đỉnh cao của cuộc
chiến tranh nhân dân, là sức mạnh tổng hợp của nhiều lực lượng trực
tiếp tham gia chiến đấu, phục vụ chiến đấu, trong đó Thanh niên xung
phong là lực lượng chủ công, với quyết tâm sắt đá "Sống bám cầu bám
đường, chết kiên cường dũng cảm" đã khắc họa nên hình ảnh đẹp tuyệt vời
của lực lượng TNXP góp phần quan trọng bảo vệ con đường huyết mạch ra
tiền tuyến lớn. Truông Bồn cũng là điểm ghi lại dấu tích của đồng chí Lê
Duẩn - Bí thư thứ nhất Ban Chấp hành Trung ương Đảng, đồng chí Phan
Trọng Tuệ - Bộ trưởng Bộ Giao thông vận tải, Thiếu tướng Đồng Sỹ Nguyên
và nhiều đồng chí cán bộ cao cấp của Đảng, Nhà nước và Quân đội đã về
thăm, kiểm tra, động viên tinh thần chiến đấu và phục vụ chiến đấu của
các chiến sỹ bộ đội, TNXP và nhân dân xã Mỹ Sơn, Nhân Sơn trong những
năm tháng máy bay Mỹ đánh phá ác liệt.
Tại Truông Bồn đã xuất hiện nhiều tấm gương hy sinh oanh liệt góp
phần làm nên huyền thoại Truông Bồn. Tiêu biểu là sự hy sinh của 13
chiến sỹ TNXP Đại đội 317 - N 65 - Tổng đội TNXP chống Mỹ cứu nước ;
những đại diện tiêu biểu cho 4,3 vạn TNXP tỉnh Nghệ An và hàng chục vạn
TNXP trong cả nước - Những người đã đổ mồ hôi, xương máu và tuổi thanh
xuân của mình vì độc lập tự do cho Tổ quốc . Đại đội TNXP 317 là đơn vị
chủ lực nên được điều động đi làm nhiệm vụ ở nhiều tuyến đường, sau hơn 3
năm phục vụ ở các trọng điểm giao thông quan trọng, đầu năm 1967 đơn vị
được lệnh chuyển đến tọa độ lửa Truông Bồn, sang tháng 7/1968 trước
tình hình máy bay Mỹ đánh phá ác liệt, Đại đội 317 đã phát động chiến
dịch 100 ngày đêm đảm bảo mạch máu giao thông. Đơn vị đã chọn cử 14
chiến sỹ ( 12 nữ và 2 nam) làm nhiệm vụ trực chiến 24/24 giờ hàng ngày
để quan sát, cảnh báo máy bay Mỹ; đánh dấu vị trí bom nổ chậm để cùng
công binh phá bom, san lấp hố bom, bảo đảm mặt đường, rồi lại thức trắng
đêm với chiếc áo trắng làm "cọc tiêu sống" dẫn hàng ngàn chuyến xe chở
hàng vào Nam vượt qua trọng điểm an toàn. Hơn 100 ngày đêm chiến dịch,
được lệnh của Ban chỉ huy Tổng đội cho phép Đại đội 317 xét một số đồng
chí có thời gian phục vụ đã hết nhiệm kỳ 3 năm, có nhiều thành tích
trong đơn vị có hoàn cảnh gia đình đặc biệt khó khăn được xuất ngũ. Đơn
vị đã xét chọn được 8 đồng chí, trong đó: Một người ở nhà chỉ còn một mẹ
già đau yếu không có người chăm sóc, một người có anh trai là liệt sỹ
vừa hy sinh tại chiến trường miền Nam; một đôi nam nữ yêu nhau đã 3 năm
chỉ chờ xuất ngũ là tổ chức lễ cưới; có 4 người đã nhận được giấy báo
nhập học tại các trường trung học chuyên nghiệp. 8 đồng chí này đã được
tổ chức gặp mặt chia tay đồng đội. Nhưng đêm 30 tháng 10 năm 1968, Đại
đội 317 nhận được lệnh của Ban chỉ huy Tổng đội phải cấp tốc giải phóng
giao thông cho đoàn xe quân sự vượt qua Truông vào Nam trước khi trời
sáng. Trước tình hình đó, cả 8 người đã xung phong ra hiện trường cùng
đơn vị làm nhiệm vụ với tinh thần "Một giờ còn ở đơn vị là một giờ còn
ra hiện trường"; "Đường chưa thông không tiếc máu xương".
Tượng đài Truông Bồn chiến thắng
4 giờ sáng ngày 31 tháng 10 năm 1968, toàn đơn vị khẩn trương tập
trung san lấp hố bom, đến 6 giờ 10' thì công việc sắp hoàn thành theo kế
hoạch, bất ngờ có báo động máy bay Mỹ oanh tạc, các chiến sỹ trong đơn
vị đã kịp rút về hầm trú ẩn, riêng 14 chiến sỹ làm nhiệm vụ cùng với đơn
vị, đồng thời được phân công làm nhiệm vụ trực chiến nên rút về hầm trú
ẩn sau cùng. Lập tức một tốp 4 chiếc máy bay Mỹ đã trút xuống 2 loạt
với 238 quả bom phá, Truông Bồn chìm trong biển khói mịt mù, 13/14 chiến
sỹ đã dũng cảm hy sinh khi chỉ còn ít giờ nữa là máy bay Mỹ ngừng ném
bom trên toàn miền Bắc.
13 chiến sỹ Đại đội TNXP 317 đã mãi mãi ra đi, các anh, các chị cũng
mãi mãi canh giữ cho con đường không bao giờ tắc, góp phần quyết định
vào chiến thắng trên chiến trường miền Nam, bẻ gãy ý chí xâm lược của kẻ
thù. Giờ đây chiến tranh đã lùi xa, cuộc sống đã hồi sinh ngay trên
mảnh đất năm xưa các chiến sỹ TNXP đêm đêm với chiếc áo trắng làm "cọc
tiêu sống" dẫn đường cho xe qua vẫn còn vang vọng mãi đến mai sau. Những
chiến sỹ dũng cảm làm nên "Huyền thoại Truông Bồn" trở thành bất tử, là
biểu tượng thiêng liêng, cao quý, tấm gương nghĩa liệt đó không chỉ
trong cuộc chiến tranh ái quốc mà còn mãi mãi chói sáng cho các thế hệ
trẻ, nhân dân và đặc biệt là lực lượng TNXP - XDKT trong thời kỳ đổi
mới, hội nhập. Kỷ niệm 40 năm chiến thắng Truông Bồn, Đảng bộ và nhân
dân Nghệ An trân trọng đề nghị Đảng, Nhà nước phong tặng danh hiệu Anh
hừng lực lượng vũ trang nhân dân cho tập thể 14 chiến sỹ TNXP Đại đội
317 - N65 - Tổng đội TNXP chống Mỹ cứu nước tỉnh Nghệ An.
Đất nước bước vào kỷ nguyên độc lập, thống nhất, năm 1994 tỉnh Nghệ
An đã khánh thành "Nhà bia mộ", quy tập hài cốt các liệt sỹ về đây để
chăm sóc và tưởng niệm. Năm 1996, Bộ trưởng Bộ Văn hóa Thông tin quyết
định công nhận: Di tích lịch sử Truông Bồn (Mộ các liệt sỹ Thanh niên
xung phong hy sinh ngày 31/10/1968) xã Mỹ Sơn, huyện Đô Lương, tỉnh Nghệ
An. Truông Bồn đã thực sự trở thành địa chỉ đỏ, một mốc son chói ngời,
là nơi giáo dục truyền thống cách mạng sâu sắc cho cán bộ, nhân dân và
các lực lượng vũ trang, đặc biệt là thế hệ trẻ hôm nay và mai sau. Ngày
nay trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa, xây dựng và bảo vệ
quê hương, đất nước, chúng ta vô cùng tự hào và đời đời ghi công sự hy
sinh oanh liệt của các thế hệ cha anh, nguyện kế tục và phát huy truyền
thống yêu nước, đem hết trí tuệ, sức lực và lòng nhiệt huyết để góp phần
xây dựng quê hương, đất nước ngày càng giàu đẹp, văn minh.
Ban quản lý Khu di tích Lịch sử Truông Bồn
Địa chỉ: Xóm 10 - Mỹ Sơn - Đô Lương - Nghệ An
ĐT: 0388.962.123 - Hotline: 0912.978.444;0944.62.65.62
Chịu trách nhiệm về nội dung: Đ/c Đặng Công Chính - Phó Giám đốc Ban Quản lý
